سجع وانواع آن

سجع: آوردن کلماتی در پایان جمله های نثر که در وزن یا حرف یا هر دو ( وزن و حرف آخر ) با هم یکسان باشد .



نکته 1 : سجع در کلامی دیده می شود که حداقل دو جمله باشد یا دو قسمت باشد .



نکته 2 : سجع باعث آهنگین شدن نثر می شود به گونه ای که دو یا چند جمله را هماهنگ سازد .



نکته 3 : سجع در نثر حکم فافیه در شعر را دارد .



نکته 4 : اگر در پایان جمله ها کلمات تکراری وجود داشته باشد ، سجع پیش از آن می آید .



مثال : الهی اگر بهشت چون چشم و چراغاست بــی دیــدار تــو درد و داغاســت



نکته 5 : گاهی در جملات مسجّع ممکن است افعال به قرینه ی لفظی یا معنوی حذف شوند .



مثال 1 : منت خدای را عـزووجل که طاعتـش موجب قـربت است و به شکر اندرش مزید نعمت . ( فعل « است » به قرینه ی لفظی حذف شده است . )



مثال 2 : خـلاف راه صواب است و نقض رای اولـوالالباب « است » (حذف لفظی ) که ذوالفقـار علی در نیـام( باشد ) و زبان سعدی در کام « باشد » ( حذف معنوی ) .



توضیح : فعل « باشد » در دو جمله ی پایانی به قرینه ی معنوی حذف شده است .



توجه : به نثر مسجّع ، نثر آهنگین نیز می گویند .



« انواع سجع »



الف) سجع متوازن : آن است که کلمات سجع فقط در وزن اشتراک داشته دارند .



مثال : ملک بی دین باطل است و دین بی ملک ضایع .



توضیح : هر دو کلمه دارای دو هجای بلند می باشند لذا هم وزن اند .



مثال : طالب علم عزیز است و طالب مال ذلیل .



توضیح : دو کلمه ی « عزیز » و « ذلیل » دارای دو هجا ، یکی کوتاه و یکی کشیده هستند . لذا در وزن یکسانند .



ب ) سجع مطرف : آن است که کلمات سجع فقط در حرف یا حروف پایانی با هم اشتراک دارند .



مثال : محبت را غایت نیست از بهر آنکه محبوب را نهایت نیست .



توضیح : کلمه ی « غایت » دارای دو هجا و کلمه ی « نهایت » دارای سه هجا می باشد پس دو کلمه هم وزن نیستند بلکه فقط در حرف آخر مشترک اند .



ج ) سجع متوازی : به سجعی گفته می شود که کلمات سجع هم در حرف پایانی و هم در وزن یکسان می باشند .



مثال : باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا کشیده .



کلمات مورد نظر دارای سه هجا و حرف پایانی یکسان می باشند



توجه : از آن جائیکه سجع متوازی ، زیباتر و خوش آهنگ تر است و در متون فارسی کاربرد بیشتری دارد . لذا شناخت این نوع سجع برای دانش آموزان عزیز با اهمّیّت تر می باشد .



نمونه هایی از آثار مسجع : اوّلین بار سجع در مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری ( قرن پنجم ) به کار گرفته شد و بعدها سعدی در « گلستان » ، جامی در « بهارستان » ، نصرالله منشی در « کلیله و دمنه » آن را به حد کمال خود رساندند . و در ادامه کسانی چون قائم مقام فراهانی در « منشآت » و قاآنی در کتاب « پریشان » از آنها پیروی کردند .